9. januar u Bosni i Hercegovini nije običan dan. Iza njega se krije više od tri decenije politike, istorije i razdvajanja. Dok jedni u tom danu vide dan osnivanja Republike Srpske, drugi vide početak rata, patnje i uništenja. Ali zašto se slavi 9. januar? I zašto taj datum uzbuđuje tolike emocije?
U ovom članku ćemo uroniti u srž pitanja: Zašto se slavi 9. januar?, istražiti historijske korijene i političke kontekste koji čine ovu godišnjicu tako kontroverznom. Nudimo ti detaljan, sveobuhvatan vodič koji objašnjava kako, kada i gdje dolazi do tog slavlja, ali i što osobe iz drugih etničkih grupa misle o njemu. Ova tema ima prstenastu strukturu – nije lako razumjeti bez poznavanja šire slike. Zato smo spremili analitički prikaz koji donosi jasnoću, ali ostavlja prostor i za kritičko razmišljanje.
Sadržaj...
Kako je sve počelo – historijska osnova dana 9. januara
Izjava Skupštine naroda o osnivanju nove republike
Zašto je tačno dan 9. januar izabran kao dan osnivanja?
Na dan 9. januar 1992. godine Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini je donijela deklaraciju o osnivanju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine. Cilj te deklaracije bio je da se srpski narod, kao jedan od tri konstitutivna naroda Bosne i Hercegovine, organizuje unutar sopstvene političke strukture.
U tom trenutku, Jugoslavija je bila na rubu raspada, a ratovi u Hrvatskoj su već inficirali regiju. Stoga, donošenje takve izjave nije izazvalo iznenađenje među političkim analitičarima, ali da je to biće izvršeno bez obzira na ostale narode – da.
Druge etničke grupe nisu sudjelovale u tom procesu. Predstavnici Bošnjaka i Hrvata nisu bili prisutni na tom sastanku, što postavlja duboke etničko-povjerljive temelje buduće krize.
- Datum: 9. januar 1992.
- Mjesto: Sarajevo
- Glavni akteri: Radovan Karadžić, Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik
Poveznica sa ratom – početak sukoba
Dosta strana koje su protiv slavlja dana 9. januar tvrdi da je taj datum zapravo započeo Rat u BiH. Jer, samo nekoliko dana kasnije, doći će do eksplozije nasilja širom Bosne i Hercegovine.
Bosniaci i Hrvati, koji su već bili oprezni zbog prethodne situacije, tumače 9. januar kao politiku separacije, čiji je cilj bio isplinjanje teritorije Bosne i Hercegovine.
Dakle, istorijski kontekst nam pokazuje da o zašto se slavi 9. januar možemo govoriti u višestrukom smislu:
- Kao simbol političke autonomije Srba
- Kao signal koji je započeo proces rata
- Kao datum koji je stvorio duboke raskole među narodom
Nacionalni identitet ili politička polarizacija?
Zakon, pravosuđe i referendum – pravna dilema oko slavlja
U nekoliko navrata Ustavni sud BiH je pokušavao zabraniti slavlje Dana Republike na osnovu činjenice da taj praznik nije u skladu sa ustavnim principima države. Sud je argumentirao da odluka o oslavljavanju 09.01. diskriminira druge narode i narušava jedinstvo BiH.
“Ustavna presuda iz 2004. godine jasno navodi da Dana Republike Srpske ne može biti državni praznik dok se ne donese prosirena saradnja svih tri naroda kod definisanja takvog dana.”
Ali ipak, 9. januar je ostao na kalendaru. Trenutno, Republika Srpska ima zvaničan referendum koji je 2016. godine potvrdio opstanak tog praznika – iako je on više puta proglašen nekonzistentnim sa međunarodnim standardima.
Ovo nam otvara dosta pitanja o ulozi prava u demokratskoj državi. Ako zakon kaže jedno, a politika radi drugo, šta tada znači „ustavno stanje“?
Praksa slavlja – parada, mitinzi i govor predstavnika
Kada se govori o tome kako izgleda slavlje 9. januar Danas, najčešće se radi o državnim proslavama u Banjoj Luci, gdje predstavnici vlasti iz Republike Srpske, a i Srbije, imaju priliku da iskažu svoj gledište o vrijednostima osnivača i borbi za suverenitet.
S druge strane, mnoge organizacije koje zastupaju visekulturnost u BiH, kao i domaći i međunarodni aktivisti, vide ovaj dan kao simbol podjele, a njihov glas često se koristi kao kontrapunkt u masovnim medijima.
Usporedba:
- Za Dan Republike Srpske: Praznik koji oslikava identitet i historiju srpskog naroda
- Protiv dana: Simbol separatizma i diskriminacije protiv ostalih naroda u državi
Zašto se slavi 9. januar – više od brojke na kalendaru
Politički motivi iza dana 9. januar
Mnogi analitičari smatraju da danas slavlje 9. januar služi više kao politički apel nego kao stvarni kulturni ili religiozni dan. Radi se o simboličnom pokazivanju snage i autonomije Republike Srpske – osobito kada se uzme u obzir da su mnogi njeni lideri bili osuđeni zbog ratnih zločina.
Ovaj kontradiktorni status, pak, dovodi do pitanja da li je dan danas upotrebljen kao:
- Pokazatelj stabilnosti unutar republike
- Oporavak iz prošlosti sa traumatskim sredstvima
- Alat za kongruentnu propagandu
Odgovor na „Zašto se slavi 9. januar?“ može da varira, ali jedno je sigurno – taj datum više nije običan dan. On je politički, historijski i identitetski moment.
Savjeti za razumevanje različitih gledišta
Ako si novi u BiH, ili tek počinješ razumjeti regionalne političke dinamike, koristan vodič koji koristi nekoliko savjeta može značajno doprinijeti:
- Slušaj različite strane – ni jedan narod nema monopol na istinu
- Istraži historiju – uzmi u obzir kontekst iz 1992. godine
- Razumij pravne dimenzije – Ustavna presuda, referendum, međunarodne ocjene
- Donositi sudove moraš sam – ali uvijek na osnovu činjenica
Dakle: Da li 9. januar znači oslobađanje od jugozapadne dominacije ili je to dan okupacije i genocida – zavisi s koga kraja gledaš. I to je upravo najveće pitanje o „Zašto se slavi 9. januar!“.
Zaključak
Pitanje „Zašto se slavi 9. januar?“ nije lako odgovoriti bez dubokog konteksta svih strana sukoba. Datum je istorijski zabilježen kao važan događaj za Srbe u Republici Srpskoj, ali istovremeno simbol početka sukoba za Bošnjake i Hrvate.
Najbolji savjet koji možeš imati u vezi s ovim datumom jeste: pristupi mu kritički, razgovaraj sa ljudima iz različitih krugova i ne zaboravi da svako ima svoju priču i bol.
Ovaj dan nas uči jednom jedino – da bi razumijeli složen svijet, moramo slušati sve strane.
FAQ – Najčešća pitanja oko Dana Republike Srpske
Koji je datum slavlja Republika Srpska?
Datum slavlja Republike Srpske je 9. januar.
Zašto se slavi 9. januar?
Praznik je proglašen zbog Dana osnivanja Republike Srpske, koja je nastala izjavom Skupštine srpskog naroda na dan 9. januar 1992. Međutim, zbog njegove historijske kontroverznosti, uzima u obzir se i kao simbol početka rata u BiH.
Da li je 9. januar državni praznik?
Da, u Republici Srpskoj 9. januar je zvanični državni praznik. Amandmanom zakona iz 2016. godine, dan je prebačen iz kategorije religioznog u sekularni.
Šta kaže međunarodna zajednica?
Međunarodne organizacije, poput Venecijanske komisije i OSCE, kritikovale su ovaj praznik kao protivustavan i poticajni faktor etničkim razdvajanjima. Trenutno se nastoji postići konsenzus, ali rezultat je još uvijek izazovan.
Kako da najbolje razumem razlike između gledišta?
Saveti: koristi izvore različitih političkih ideologija, posjeti lokalne muzeje, razgovaraj s lokalnim stanovnicima i prati medijske izvore koje poštuju pluralizam.
Leave a Comment